Okres II wojny światowej. Szynwałd w czasach II wojny światowej, po wybuchu wojny z Niemcami w 1939 roku władze wojskowe ogłosiły mobilizację, mężczyźni zdolni do służby wojskowej musieli schronić się na wschodzie przed frontem niemieckim. Prawie wszyscy młodzi mężczyźni opuścili wieś, by wstąpić w szeregi Wojska Polskiego, było coraz niespokojniej, 6 września młodzi klerycy z Tuchowa uciekali przed Niemcami przez Szynwałd. Okupanci weszli do Szynwałdu 7 września od strony Ryglic w kolumnach zmotoryzowanych - na początku okupacji było spokojnie. W kampanii wrześniowej brali udział Antoni Stasior, Jan Kusek i Józef Tryba, który koło Równego dostał się do niewoli sowieckiej i został wywieziony do Zagłębia Donieckiego w Rosji, a następnie układał tory kolejowe nad rzeką Peczorą. Po wybuchu wojny radziecko – niemieckiej służył w armii gen. Andersa i razem z nią przez Persję, Irak, Palestynę dostał się do Egiptu. W armii Andersa służył, w 2 Pancernej Brygadzie Czołgów w kwietniu 1944 roku walczył pod Monte Cassino i o Bolonię a do Polski wrócił dopiero w 1947 roku. (Jego zasługi zostały docenione dopiero w 1985 roku, kiedy zostały mu przyznane odznaczenia za "Za udział w wojnie obronnej 1939" i Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski). Antoni Stasior w kampanii wrześniowej walczył w 6 Pułku Artylerii Lekkiej koło Krakowa, po wycofaniu się na wschód za Bugiem dostał się do sowieckiej niewoli. Po ucieczce do Szynwałdu dotarł 27 października 1939 roku, był w czasie wojny członkiem Armii Krajowej. Jan Kusek po kampanii wrześniowej został internowany na Węgrzech, gdy został zwolniony, wrócił do Szynwałdu i działał w konspiracji i był dowódcą samodzielnej służby ochrony powstania. W 1940 roku na wiosnę Niemcy przeprowadzili spis rolny i ludności, na jego podstawie ustalono wielkość obowiązkowych dostaw mięsa i zboża dla okupanta z poszczególnych gospodarstw. Spis miał też na celu, ustalenie ilu mieszkańców można było wysłać na roboty przymusowe do Niemiec, przez okres wojny zostało wywiezionych około 25 osób. W kwietniu 1940 roku w Katyniu zostali zamordowani przez Rosjan por. Galus Franciszek, kpt. Prokop Antoni i kpt. Prokop Franciszek. Oraz pochodzący z Szynwałdu T. Sławiński z Policji Państwowej, zamordowano go w Twerze w siedzibie NKWD i został pochowany w Miednoje. W sierpniu 1940 roku kierowniczka szkoły siostra Karolina Dec została zwolniona przez władze niemieckie i zastąpił ją Władysław Stańczyk. W szkole uczyli też Mieczysław Duszki pani Janina Reiser i J. Dziurawiec, która prowadziła również tajne nauczanie. W latach 1941/42 do szkoły uczęszczało 356 uczniów, w czasie wielkich mrozów z powodu braku opału odzieży i butów na lekcje przychodziło mało dzieci. W czasie wojny Nauka w ochronce na Świniogórze trwała do 1940 roku, zajęcia często nie były prowadzone, gdyż budynki szkolne zajmowali okupanci, więcej w zakładce Szkoła Podstawowa nr 2 ››.

Folwark zajęli okupanci i pilnowali upraw na polach, które były przeznaczone dla ich wojsk. W 1941 roku Niemcy zabrali dwa dzwony, jeden ważący 350 kilogramów, który ufundował Klub Białego Orła z Chicago oraz sygnaturkę znajdującą się w kaplicy cmentarnej. Zabytkowy dzwon z 1563 roku nie został zabrany dzięki księdzu Piotrowi Kyrczowi, który przekonał Niemców, że wskazuje on czas ludziom pracującym na folwarku. Największy dzwon o wadze 450 kilogramów został schowany na strychu w kościele i w ten sposób ocalał. W czasie wojny w Szynwałdzie przebywały rodziny wysiedlone z Kujaw, Pomorza i Poznańskiego, ukrywało się również kilku żydów. Mikołaj Demidowicz, który uciekł z transportu do Niemiec, przebywał u pana Stanisława Zięby, a później Mikołaja Czarnika. We wsi ukrywali się też kapłani, na Świniogórze w ochronce jezuita Jan Mikuła. U Sióstr Służebniczek jako kapelani byli ksiądz Aleksy Klawek, profesor UJK we Lwowie i ksiądz Kłonicki, profesor seminarium gnieźnieńsko - poznańskiego. Na plebanii ukrywał się ksiądz Antoni Kwiatkowski z Liskowa koło Kalisza, przebierając się za parobka. W latach 1942-43, gdy brakowało żywności w Tarnowie, dochodziło do kradzieży zwierząt gospodarskich w szczególności świń.

Działania konspiracyjne rozpoczęto na wiosnę w 1941 roku, powstał wtedy pluton "Szymek" czyli Szynwałd pod dowództwem Kazimierza Smolenia. Jego zastępcom i dowódcą I drużyny został Władysław Smoleń, natomiast dowódcą II drużyny został Józef Kantor a III drużyny Stanisław Micek. Działał wtedy również pluton piechoty składający się z trzech jednostek strzeleckich po 18 ludzi w sumie około 80 żołnierzy AK. Utworzono też na wypadek powstania drużynę Służby Ochrony Powstania, która miała pilnować porządku we wsi, dowodził nią Jan Kusek. W gronie kierowniczym i politycznym byli: Władysław Jop, K. Smoleń, J. Kantor, Stanisław Micek i Józef Zegar. Najbardziej wyróżniający się żołnierze to między innymi: Jan Micek i Kazimierz Micek, Franciszek Krakowski, Franciszek Robak, Jerzy Horwa, Stanisław Zięba, Jan Kusek, Kazimierz Prokop, Stanisława i Józefa Armatys, Stanisław Krakowski, Stanisław Micek, Józef Prokop, Antoni Stasior, Stanisława Gawron, Tomasz Kaczor, Jan Mazur, Józef Śrutek, Jan Czarnik, Władysław Micek, Jan Zegar, Stanisław Plebanek, Ludwik Niedźwiecki, Stanisław Szczęch, Maria Prokop, Anna Iwan. Baza plutonu mieściła się, u Władysława Smolenia a pod stodołą był magazyn broni i amunicji. Wiosną 1943 roku w wyniku nieporozumienia między Władysławem Jopem i K. i W. Smoleniami a Wojciechem Mąciorem, został wydany wyrok śmierci na Wojciecha Mąciora. Wyrok wydał podziemny sąd wojskowy Armii Krajowej, został on wykonany w Szynwałdzie przez grupę egzekucyjną. W Szynwałdzie, aby nie narażać ludności cywilnej na odwet ze strony Niemców nie prowadzono akcji zaczepnych ale za to były prowadzone rozpoznania i szkolenia żołnierzy. Po wybuchu powstania pluton "Szymek" i inne jednostki mieli za zadanie zdobycie magazynów wojskowych w Tarnowie. Na terenie Szynwałdu przeprowadzono kilka mniejszych ataków na okupantów, pierwszy w 1940 roku około 20 lipca przeprowadzony przez oddział porucznika "Żołędzia". Był to atak koło Kępadeł – Sośnicy, rozbito wtedy wycofujące się z Łańcuta niemieckie tabory, w odwecie Niemcy spalili dwa gospodarstwa. Innym razem na drodze Szynwałd – Pilzno Niemcy zostali ostrzelani przez patrol partyzancki, w tej akcji zginą dowódca plutonu. Przy ochronce na Litwinówce doszło do walki, w której zostało zabitych kilkunastu Niemców, i zdobyto wtedy broń i amunicję. W lipcu 1944 roku gdy zbliżał się front w przysiółku na Kępadłach zebrały się wszystkie placówki żołnierzy wchodzące w skład kompani "Regina". Kompania dołączyła w Machowej do I batalionu 16 pułku piechoty Armii Krajowej Ziemi Tarnowskiej. W Machowej 6 sierpnia 1944 roku żołnierze przeprowadzili atak na dwór, w którym brali udział żołnierze z Szynwałdu, następnie była prowadzona walka pod Borkami. Mapa wojskowa przedstawiająca pogranicze wsi między innymi Szynwałdu, Skrzyszowa, Trzemesnej i Łękawicy z 1958 roku używana w Sztabie Generalnym Wojska Polskiego (fot.1).

Niemcy rozstrzelali w Szynwałdzie 7 września 1944 roku partyzantów Jana Kuska, Stanisława Kopacza i Ludwika Kawę z Trzemesnej. Jan Kusek był okrutnie torturowany, mimo to nie wydał nikogo. Mieszkańcy wsi pod koniec wojny musieli kopać okopy dla Niemców między innymi w Ładnej, Łękawicy, Łękawce i Skrzyszowie, otrzymywali za to bloczki na żywność. W sierpniu 1944 roku front zatrzymał się na Wisłoce, a pobliskie miejscowości były w strefie przyfrontowej. Nad wsią latały radzieckie samoloty zwiadowcze, a po domach kwaterowali żołnierze niemieccy. W styczniu 1945 roku sowieci zrzucili trzy bomby lotnicze, nie poczyniły one większych strat. Gdy się Niemcy wycofywali 16 i 17 stycznia zostały wystrzelone pociski artyleryjskie dwa z nich wybuchły nieopodal kościoła, przechodząc armia radziecka, pozabierała chłopom konie i krowy. 15 grudnia 1945 roku została przeprowadzona ekshumacja Jana Kuska i Stanisława Kopacza a następnego dnia odbył się uroczysty pogrzeb na cmentarzu parafialnym z wyjątkowym kazaniem wygłoszonym przez księdza Piotra Kyrcza. W miejscu rozstrzelania 8 września 1946 roku został odsłonięty pomnik i poświęcona pamiątkowa tablica. Obecny pomnik gdzie spoczywają partyzanci, jest odnowiony i znajduje się przy alejce w starej części cmentarza (fot.2 i 3).

Pomnik partyzantów Jana Kuska i Stanisława Kopacza (fot.2, 3)

W kościele parafialnym jest umieszczona pamiątkowa tablica z 22 nazwiskami upamiętniająca poległych za ojczyznę w latach 1939-1945 (fot.4).

Ś. P. Zginęli za ojczyznę w latach 1939-1945

W 2006 roku koło "Zespołu Szkoły Podstawowej nr. 1 i Gimnazjum w Szynwałdzie im. Armii Krajowej" staną pomnik upamiętniający poległych w czasie I i II wojny światowej (fot.5). Nad tablicą jest napis "POLEGŁYM ZA OJCZYZNĘ" a poniżej na tablicy głównej: "W LATACH 1914-1920" i wypisano 54 nazwiska. Poniżej jest napis "W LATACH 1939-1945" z 23 nazwiskami. Na drugiej płycie jest umieszczony orzeł biały w koronie a nad nim krzyż. Projekt pomnika wykonała Irena Micek mieszkanka Szynwałdu.